27-05-2015

Onderzoekers ontdekken molecuul dat artrose kan veroorzaken

Leidse onderzoeker ontdekt molecuul dat mogelijk artrose kan veroorzaken

Molecuul oorzaak van artrose?

Met 1,2 miljoen patiënten, kan artrose gerust aangemerkt worden als een échte volksziekte. Het is dan ook niet zo vreemd, dat juist in ons land veel onderzoek wordt gedaan naar de oorzaak en de bestrijding van artrose. Zo hebben onderzoekers van het Erasmus Medisch Centrum Rotterdam en van het Twentse universitaire onderzoeksinstituut MIRA recent flink wat vooruitgang geboekt in de behandeling van artrose met stamcellen. Een nieuwe doorbraak komt op naam van dr. Amaya Garcia de Vinuesa, die verbonden is aan het Leids Universitair Medisch Centrum: een door haar ontdekt molecuul, BMP-9 – dat behoort tot de familie van TGF-bèta-eiwitten – is mogelijk de grote boosdoener bij het ontstaan van artrose.

Wat zijn TGF-bèta-eiwitten nu precies?

In het menselijk lichaam vindt doorlopend vernieuwing plaats van weefsels. Elke seconde worden er duizenden oude cellen afgebroken en weer duizenden nieuwe cellen gevormd. In dit proces speelt de familie van de TGF-bèta-eiwitten een belangrijke rol. Dit is een hormoonachtige stof die door cellen wordt uitgescheiden. Het activeert de afbraak van oude cellen en regelt dat nieuwe lichaamscellen op de juiste manier en juiste plaats in het lichaam worden gevormd. Hoewel TGF-bèta-eiwitten slechts minuscule stofjes zijn, hebben ze toch een grote invloed op allerlei processen in uw lichaam. Ze zijn belangrijk voor het immuunsysteem, voor de aanmaak van botten en spierweefsel, voor het in stand houden van kraakbeen en voor de vorming van bloedvaten. Het in Leiden gevonden molecuul BMP-9 behoort tot deze familie van TGF-bèta-eiwitten.

Molecuul laat kraakbeencellen ‘ontsporen’

Aangezien TGF-bèta-eiwitten dus ook invloed hebben op kraakbeen, is besloten om daar onderzoek naar te doen. Dr. Garcia stuitte bij patiënten met ernstige artrose op een specifiek molecuul, BMP-9, dat ervoor zorgt dat kraakbeencellen zich anders gaan gedragen. BMP-9 wordt in de lever geproduceerd en is bij iedereen aanwezig in het bloed. Het komt via degewrichtsvloeistof, wat een filtraat is van het bloed, uiteindelijk ook in het kraakbeen terecht. Normaal gesproken zorgt een ander molecuul uit deze familie, TGFβ1, er juist voor dat het kraakbeen in stand wordt gehouden. Dat komt door de remmende werking van TGFβ1 op BMP-9. Wanneer iemand ouder wordt, neemt de hoeveelheid geproduceerde TGFβ1 af, waardoor BMP-9 ‘ontspoort’ en kraakbeencellen stimuleert om kraakbeen af te breken en meer botweefsel te gaan aanmaken. Door aantasting van het kraakbeen en door botvorming verliest het gewricht het vermogen om soepel te kunnen bewegen.
Klik om te vergroten
Klik om te vergroten

Eerst uitgebreid onderzoeken

Helaas betekent deze opzienbarende wetenschappelijke vondst nog niet, dat er morgen medicijnen door uw arts voorgeschreven kunnen worden die artrose voorgoed de wereld uit helpen. Er moet de komende jaren eerst nog heel wat uitgezocht worden voordat het zover is. Zo moet zorgvuldig vastgesteld worden of het gevonden molecuul BMP-9 én de vermindering van de hoeveelheid TGFβ1 inderdaad het afbraakproces van kraakbeen in de gewrichten op gang brengt. Een stof die een ziekte aangeeft, wordt een ‘biomarker’ genoemd. Garcia gaat nu bij méér artrosepatiënten onderzoeken of deze moleculen inderdaad de biomarkers voor artrose zijn. Blijkt dit inderdaad het geval te zijn, dan kan in de toekomst met een simpele test de diagnose voor artrose worden gesteld. BMP-9 moet dan in het bloed of gewrichtsvloeistof van de patiënt voorkomen, en TGFβ1 moet juist verlaagd aanwezig zijn. Zo’n test is op dit moment dus nog niet mogelijk.
De structuur van BMP-9 (schematisch)
De structuur van BMP-9 (schematisch)

Goed nieuws: molecuul kan reageren op medicijnen

Garcia gaat met financiering van het Reumafonds de relatie tussen het BMP-9 en artrose verder onderzoeken. Het doel is om artrose in een vroegtijdig stadium vast te kunnen stellen en de basis te leggen voor medicijnen die kraakbeenslijtage kunnen remmen. Zo zal bekeken worden wat er in de gewrichten gebeurt als BMP-9 wordt afgeremd, al dan niet door de natuurlijke remmer TGFβ1. Uiteraard wordt gehoopt dat de artrose dan minder erg wordt. De onderzoekster uit Leiden heeft in ieder geval al één hoopgevende eigenschap van BMP-9 ontdekt: het kan reageren op medicijnen. Als nu inderdaad de artrose dan ook daadwerkelijk geremd wordt, dan betekent dat dat artrose in de toekomst behandeld zou kunnen worden met medicijnen die BMP-9 of de verlaging van TGFβ1 kunnen neutraliseren. Maar voordat het zover is, kunnen we zo 10 jaar verder zijn, zelfs als alles in het onderzoek meezit. Geduld is een schone zaak.
Bron: A. van Caam, E. Blaney Davidson, A. Garcia de Vinuesa et al. The high affinity ALK1-ligand BMP-9 induces a hypertrophy-like state in chondrocytes that is antagonized by TGFβ1. Osteoarthritis and Cartilage Artikel wordt nog gedrukt uitgegeven in 2015!